بررسی تطبیقی نظام حقوقی آلمان وانگلستان حقوق

بررسی تطبیقی نظام حقوقی آلمان و انگلستان

رسول باغبانی

دانشجوی کارشناسی علوم سیاسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

حقوق تطبیقی

عبارت از مطالعه ی حقوق 2 یا چند کشور و تعیین وجوه افتراق و اشتراک آنهاست.

آیا حقوق تطبیقی علم است یا فقط روشی برای مطالعه می باشد؟

برخی حقوق دانان معتقدند که حقوق تطبیقی علم است، زیرا نه تنها دارای متخصص می باشد، بلکه نهادهای حقوقی را که یک نوع جغرافیای حقوقی است، مورد مطالعه قرار می دهد؛ ضمناً نتیجه ی حاصل از مطالعه منظم حقوق تطبیقی، متفاوت با مطالعه ی حقوق داخلی یک کشور می باشد.

عده ی دیگری از حقوق دانان بر این باورند که حقوق تطبیقی روشی است برای مطالعه و استدلال می کنند که چون حقوق تطبیقی مانند فلسفه، موضوع خاصی ندارد علم نمی باشد و برای مطالعه، صرفاً روشی بیش نیست.

به نظر می رسد که حقوق تطبیقی روشی است برای مطالعه ی حقوق 2 یا چند کشور و تعیین وجوه افتراق و اشتراک آنها، ولی استفاده از روش مزبور بدون علم و آگاهی از نظام های حقوقی کشورهای مختلف، مشکل خواهد بود.

تقسیم بندی های نظام حقوقی:

- حقوق رومن و ژرمنیک

- حقوق کامن لو

- حقوق سوسیالیست

- حقوق اسلام

- حقوق هندو

و غیره ...

حقوق رومن و ژرمنیک

حقوق رومن و ژرمنیک Romano-Germanigue که بر مبنای تألیفات ژوستی نین بود، در دانشگاه  روم و ژرمن، تحت تأثیر فلسفه ی مکتب طبیعی و اثباتی تدریس گشته و توسعه ی آن به کشورهای دیگر، به سبب استعمار و یا تمایل به جنبه های مفید حقوقی آن بوده است. نقش اساسی حقوق در این گروه تدوین و تنظیم قواعد کلی برای عملکرد و یا رفتار آینده ی مردم می باشد.

از خصوصیات بارز حقوق رومن و ژرمنیک، تنظیم روابط خصوصی افراد است و به همین دلیل، حقوق مدنی، هسته ی اصلی علم حقوق را تشکیل می دهد. علت توسعه ی حقوق رومن و ژرمنیک، تلاش همگانی اروپائیان از قرن دوازدهم به این طرف است، این حقوق در کشورهای اسلامی به طور استثنایی پذیرفته شده است، در اصل در کشورهای اسلامی، حقوق اسلام حاکم بر روابط اجتماعی مسلمانان می باشد.

طرز تفکر حقوق رومن و ژرمنیک:

1- وحدت سیستم حقوقی در سراسر کشور

2- وحدت منشأ قانون (نشأت قانون از قوه ی مقننه یا نمایندگان مردم)

3- خصوصیت تکامل قانون یافته ی حقوق (که مقنن انتظار دارد تمام روابط اجتماعی و حتی خانوادگی تحت حاکمیت قانون باشد)

4- تفکیک حقوق از اخلاق و مذهب و سیاست

حقوق کامن لو:

کامن لو Comon Low یا به نگارش قدیم Commonley یعنی حقوق مشترک یا همگانی در انگلستان که از مجموع عرفهای محلی که در آخر قرن 11 در کشور مزبور وجود داشته، استنتاج شده است. این حقوق به وسیله قضات دادگاه های شاهی در قرن سیزدهم به بعد در محلی به نام وست مینستر West minister واقع در لندن ساخته و پرداخته شده و آراء قضاتی است که مجبور بودند دعاوی افراد را با توجه به سابقه و عرف حل و فصل نمایند.

کامن لو از نظر منبع ناشی از قدرت پادشاه بوده و شخص شاه بر حسب مقتضیات مهم و مداخله در امور کشور و تحت مخاطره بودن صلح و تاج و تخت، آنرا توسعه داده است، بدین ترتیب بود که که کامن لو در حقوق عمومی ظاهر گردید و دعاوی افراد نیز در صلاحیت دادگاههای مربوط به آن قرار گرفته. کالمن لو مانند حقوق رومن و ژرمن به علل مختلف از قبیل مستعمره کردن یا قبول اختیاری در کشورهای مختلف توسعه پیدا نموده و در اروپا، انگلستان، ایرلند و حتی در خارج از اروپا در برخی از کشورهای اسلامی و هند به طور جزئی وارد گردیده و با تمدن قبلی آنها آمیخته شده است و همچنین در کشورهای ایالات متحده ی آمریکا و کانادا که تمدنی کاملاً جداگانه دارند، کامن لو استقلال خاصی در حقوق آن کشورها پیدا کرده است

رابطه ی بین حقوق رومن و ژرمن با کامن لو:

کشورهای دو گروه در طول تاریخ تحت تأثیر دین مسیح و مفاهیم فلسفی حقوق فطری و دوران رنسانس (مانند  اصالت فرد- آزادی خواهی) قرار گرفتند ولی کامن لو اساس خود را که همان رویه ی قضایی است حفظ کرده است. با این وجود از مدتها پیش گروههای رومن و ژرمن و کامن لو سعی دارند روشهای خود را به منظور تسهیل بیشتر روابط سیاسی اقتصادی و اجتماعی به هم نزدیک کنند. به این ترتیب گروههای مزبور با حفظ خصوصیات ملی به طرف هماهنگی سیر می نمایند. بدیهی است که مفاهیم فلسفی مشترک و به خصوص طرز تفکر واحد راجع به عدالت به طور قابل توجهی برای رسیدن به این هدف کمک می کند.

مطلبی که باید به آن اشاره کرد حقوق کشورهایی است مانند آفریقای جنوبی، اسکاتلند، فیلیپین و اسرائیل که از سیستم حقوقی رومن و ژرمن و کامن لو الهام می گیرند و تشخیص میزان وابستگی کشورهای مذکور به هر یک از این گروههای حقوقی قابل تشخیص نیست

تطبیق حقوق آلمان (دارای حقوق رومن ژرمنیک) با انگلستان (دارای حقوق کامن لویی):

نگاه کلی به آلمان:

حکومت آلمان جمهوری فدرال (رئیس جمهور و صدراعظم) دارای 2 حزب بزرگ سوسیال دمکرات و دمکرات مسیحی و احزاب اقلیت مانند دمکرات آزاد و سبزها می باشد. با سقوط دیوار برلین در سال 1982 وحدت 2 آلمان تحقق پیدا کرد. جمعیت آلمان حدود 75 میلوین نفر و پایتخت آن برلین می باشد. 2 مجلس قانونگذاری بوندستاگ (مجلس نمایندگان) و بوندسرات (مجلس سنا)، قوه مقننه را تشکیل می دهد. اولین قانون اساسی آلمان بعد از جنگ جهانی دوم بر مبنای عدم تمرکز قدرت با توجه به خاطرات تلخ دوران حکومت رایش سوم (هیتلر)، حزب واحد نازی ها در سال 1949 تصویب شد و با اصلاحات بعدی آلمان به 15 جمهوری با در نظر گرفتن تمرکز زدایی تقسیم شده است.

قانون آلمان:

این قانون محصول فکری حقوقدانان آلمانی است و قسمت اعظم آن به مباحث نظری می پردازد. حقوقدانان فرانسوی این اثر قضایی را مورد تحسن قرار می دهند. قانون مدنی آلمان به خاطر نظریه های ارزنده حقوق دانان آلمانی در کشورهای دیگر نظیر اتریش، مجارستان و یونان نفوذ فراوانی داشته است.

قوه ی مقننه آلمان:

پارلمان دولت فدرال آلمان از 2 مجلس تشکیل یافته است:

الف: مجلس بوندستاگ: بوندستاگ یا مجلس نمایندگان (پائین) که نمایندگان آن با رأی همگانی، مستقیم، آزاد و مخفی تمام مردم سراسر آلمان انتخاب می شوندو هر فردی آلمانی که 21 سال تمام داشته باشد حق رأی دادن دارد و در 25 سالگی می تواند به نمایندگی انتخاب شود. نمایندگان بوندستاگ برای مدت 4 سال انتخاب می شوند. نمایندگان بوندستاگ، نمایندگان تمام مردم خواهند بود، تابع دستورات و تعلیماتی نبوده و فقط از وجدان خود تبعیت خواهند کرد.

بوندستاگ، رئیس و معاونان رئیس و منشی های خود را انتخاب و نظام نامه داخالی خود را تنظیم می کنند.

رئیس مجلس دارای اختیارات مالکیت و پلیسی در عمارت بوندستاگ خواهد بود. هیچگونه بازرسی محل یا اقدام به توقیف در ابنیه ی بوندستاگ بدون اجاره ی او امکان ندارد.

بوندستاگ مسئولیت رسیدگی به صحت انتخابات را بر عهده خواهد داشت و تصمیم بر این که نماینده ای کرسی خود را از دست داده یا نه با اوست.

جلسات بوندستاگ علنی خواهد بود، بنابر پیشنهاد 1 دهم از اعضا یا بر طبق پیشنهاد حکومت فدرال با اکثریت 2 سوم، از حضور عامه در جلسات می توان جلوگیری کرد.

ب) بوندسرات: بوندسرات یا مجلس سنا (بالا) که نمایندگان آن از بین مردم جمهوری های فدرال آلمان با در نظر گرفتن جمعیت آنها انتخاب می شوند.

بوندسرات شامل اعضای حکومت های استانی است که آنها را منصوب یا منفصل می کند، هر استان دارای لااقل 3 رأی خواهد بود، استانی که بیش از 3 میلیون جمعیت داشته باشد، 4 رأی و استانی با جمعیت بیش از 6 میلیون نفر، 5 رأی خواهد داشت.

بوندسرات رئیس خود را به مدت 1 سال انتخاب می کند؛رئیس، بوندسرات را برای تشکیل جلسات دعوت خواهد کرد. او باید اگر نمایندگان لااقل 2 استان یا حکومت فدرال درخواست کرده باشد، مجلس را تشکیل دهد.

بوندسرات تصمیمات خود را لااقل بنابر رأی اکثریت نمایندگان خود خواهد گرفت و قواعد و نظام نامه ی کار خود را ترتیب خواهد داد و جلسات آن علنی است ولی عامه را از حضور در جلسات آن می توان منع کرد.

هر استان به وسیله ی بوندسرات می تواند درباره ی قانون گذاری و حکومت با دولت فدرال همکاری نماید.

قوه مجریه آلمان:

جمهوری فدرال آلمان که در حال حاضر از15 جمهوری تشکیل یافته است، دولت دموکرات و فدرال سوسیال نامیده می شود که قدرت دولت از طریق انتخابات از ملت سرچشمه می گیرد و به وسیله ی قوه ی مقننه، مجریه و قضائیه اعمال می گردد.

رئیس جمهور:

رئیس جمهور آلمان در صورت داشتن 40 سال توسط مجمع فدرال که شامل اعضای نمایندگان بوندستاگ و بوندسرات می باشد، به آن سمت انتخاب می شود. رئیس جمهور، رئیس تشریفاتی جمهوری فدرال آلمان در امور داخلی و بین المللی است و برای مدت 5 سال در جلسه ای با شرکت اعضای مجلس فدرال و با تعداد مساوی از اعضای قوه ی مقننه ایالات، به تناسب جمعیت هر ایالت انتخاب می شود. تجدید انتخاب رئیس جمهور به این سمت فقط برای یک دوره ی متوالی دیگر بلامانع است.

شخصی که اکثریت آراء اعضای مجمع فدرال را تحصیل کرده باشد منتخب خواهد بود، هرگاه چنین اکثریتی در 2 وهله ی اخذ آرا بدست نیامده باشد، داوطلبی که بیشتر آرا را در مرحله ی بعدی (مرحله 3) کسب کند، منتخب محسوب می شود. رئیس جمهوری فدرال نمی تواند از اعضای حکومت یا هیأت مقننه فدرال یا استان باشد، رئیس جمهوری نمی تواند هیچ شغل یا درآمد مالی دیگر داشته باشد یا در امور بازرگانی شرکت جوید یا به حرفه ای اشتغال ورزد و یا وابسته به دستگاه یا هیأت مدیره بنگاهی باشد که جنبه انتفاعی دارد.

اختیارات و وظایف رئیس جمهورآلمان:

1- عزل و نصب صدراعظم

2- انحلال مجلس فدرال در مواقعی که با اکثریت مطلق آرا، قادر به انتخاب صدراعظم نگردد و رئیس جمهوری صلاح را در انحلال مجلس فدرال تشخیص دهد

3- عهده داری سیاست خارجی و نمایندگی اتحادیه جمهوری آلمان در روابط بین الملل و انعقاد قراردادها و عهدهنامه ها با دولت های خارجی

4- رئیس جمهور سفرای دولت خود را به سایر دول می فرستد و سفرا و نمایندگان آنها را می پذیرد.

5- اجرای تصمیات دفاعی مجلس بوندستاگ

6- هرگاه مشکلاتی مانع تشکیل بوندستاگ شود، رئیس جمهور فدرال می تواند در صورتی که تأخیر موجب خطر باشد، به اخذ تصمیم و اقدامات مبادرت ورزد، مشروط به اینکه اقدامات او مورد تأیید صدراعظم باشد.

7- هر گونه تصمیم مربوط به انعقاد و صلح بر اساس قانون فدرال بر عهده رئیس جمهور می باشد.

8- عفو خصوصی مجرمان

9- عزل و نصب دادرسان فدرال، مستخدمان و صاحب منصبان و درجه داران نظامی

10- عزل و نصب وزیران فدرال بنا به پیشنهاد صدراعظم

عزل رئیس جمهور:

مجلس فدرال و همچنین شورای ایالات با اکثریت 2 سوم اعضا می توانند رئیس جمهور را به نقض قانون اساسی یا قوانین فدرال متهم ساخته و با رأی دادگاه قانون اساسی عزل نمایند.

دولت فدرال:

دولت فدرال از صدراعظم  و وزیران تشکیل می شود. صدراعظم فدرال بنا به پیشنهاد رئیس جمهور از طرف بوندستاگ انتخاب می شود، وزیران نیز از طرف رئیس جمهور بنا به پیشنهاد صدراعظم فدرال منصوب و یا عزل می شوند.

صدراعظم:

صدراعظم آلمان رئیس دولت فدرال این کشور است. در سیاست آلمان، صدراعظم معادل نخست وزیر در بسیاری از کشورهای دیگر است. برای انتخاب صدراعظم 3 راه وجود دارد:

1- انتخاب صدراعظم توسط رئیس جمهور و پیشنهاد وی به مجلس فدرال و تصویب مجلس با اکثریت مطلق آراء

2- هرگاه پیشنهاد رئیس جمهور با اکثریت مطلق به تأیید نرسد، مجلس فدرال ظرف 2 هفته شخص دیگری را با همان اکثریت جهت احراز مقام صدارت عظما تعیین می کند.

3- مجلس فدرال می تواند با اکثریت مطلق آرا شخص دیگری را تعیین و معرفی نماید. در این صورت صدراعظم خود به خود عزل خواهد شد و رئیس جمهور موظف است منتخب مجلس را به صدارت عظما منصوب سازد. هرگاه مجلس با اکثریت مطلق، عدم اعتماد خود را به صدراعظم ابراز کند ولی جانشین برای او انتخاب ننماید، صدراعظم می تواند در مقام خود باقی بماند و از رئیس جمهور تقاضای انحلال مجلس را نماید. قدرت صدراعظم از مواد قانون اساسی سرچشمه می گیرد ودر عمل از موقعیتش در رهبری حزبی که بیشترین تعداد کرسی را در پارلمان داشته باشد. قانون اساسی آلمان به صدراعظم قدرت تعیین سیاسیت های دولتی را می دهد.

نگاهی به انگلستان

کشور انگلستان مجموعه ای از بریتانیای کبیر و ایرلند شمالی و جزایرکوچک می باشد. جمعیت این کشور حدود 62 میلیون نفر و پایتخت آن لندن می باشد، نام رسمی این کشور پادشاهی متحده بریتانیای کبیر و ایرلند شمالی است. نظام حکومتی در انگلستان مشروطه ی سلطنتی است و ملکه جنبه تشریفاتی دارد، زیرا اختیارات او به قوای مجریه، مقننه و قضائیه انتقال یافت. انگلستان دارای 2 مجلس قانونگذاری عوام (نمایندگان) و لردان (اعیان) می باشد.

شکل حکومت در انگلستان پادشاهی مربوط به دوران قرون وسطی و استعمار است و همان ساختار فکر بر آن حکومت می کند، هر چند که سعی کرده اند دراین ظرف نخراشیده محتوای دموکراتیک راوارد کنند.

قانون انگلستان:

انگلیس فاقد قانون اساسی مدون است و قانون اساسی این کشور در واقع چند فرمان از پادشاهان پیشین این کشور است. ریشه ی پارلمان کنونی در شوراهای آغاز سده های میانه بوده است، این شوراها وظیفه رایزنی حکومتی را بر عهده داشتند.

قوه ی مقننه انگلستان:

در انگلستان قانون اساسی به صورت مدون وجود ندارد و به صورت منشورهایی در طول تاریخ بر حسب وقایع مختلف در آن کشور صادر شده که مجموع آنها حقوق اساسی انگلستان را تشکیل می دهد.

مجلس عوام (نمایندگان):

نمایندگان این مجلس برای دوره ای 5 ساله انتخاب می شوند و وظیفه ی تصویب قوانین و لوایح را بر عهده دارند. سیستم انتخابی نمایندگان مجلس عوام بر مبنای نظام تعددی می باشد که احزاب برای پیروزی در انتخابات نیازی به اکثریت آراء ندارند. در این نوع انتخابات 2 حزب اصلی انگلستان یعنی حزب محافظه کار و حزب کارگر کاندیداهای خود را انتخاب می نمایند ولی احزاب کوچک انگلیس که به طور پراکنده می باشند نمی توانند به نسبت طرفداران خود کاندیدا انتخاب کنند.

معمولاً وزرا از اعضای پارلمان انتخاب می شوند و نمایندگانی که به مقام وزارت می رسند سمت نمایندگی حوزه ی انتخابی خود را نیز دارا می باشد.

مجلس اعیان (لردان):

این مجلس به عنوان یک مرجع برجسته و ریش سفید با تجربه بوده و مصوبات مجلس نمایندگان را به طور دقیق بازبینی می نمایند. دوره ی خاصی برای نمایندگی این مجلس وجود ندارد. برخی از نمایندگان موروثی می باشند و تعداد دیگر توسط ملکه انتخاب می شوند. نمایندگان مجلس اعیان حقوق دریافت نمی کنند ولی در صورت نیاز می توانند تقاضای کمک هزینه نمایند.

ملکه، بالاترین عنصر قانون گذار انگلستان:

پارلمان انگلستان یا پارلمان پادشاهی متحد، بالاترین نهاد قانون گذاری در این کشور است. بالاترین مقام در این پارلمان ملکه می باشد (در حال حاضر الیزابت دوم)، گرچه گفته می شود این مقام تشریفاتی است و ملکه از فعالیت سیاسی و هرگونه دخالت یا تصمیم گیری در امور کشور منع شده است، اما بسیاری بر این باورند که ملکه همچنان از قدرت بالایی در معادلات داخلی و حتی سیاست خارجی در انگلیس برخوردار است.

پادشاه یا ملکه انگلستان رسما اختیارات بسیاری دارد:

1- عزل و نصب نخست وزیر از جمله اختیارات ملکه است و به طور معمول فردی را که حزب پیروز در انتخابات مجلس عوام این کشور بر می گزیند، به نخست وزیری منصوب می کند و عملاً در موارد بحرانی می تواند اقدام به عزل نخست وزیر کند.

2- انعقاد معاهدات و یا فسخ قراردادهای بین المللی، اداره امور خارجه و اجرای قوانین

3- انتخاب اعضای مجلس اعیان که متشکل از شاهزادگان و شخصیت های فرهنگی، علمی و مذهبی است.

4- عزل و نصب وزیران

5- انحلال مجلس پارلمان و یا دعوت به تشکیل آن و یا تعطیل آن با تقاضای رئیس جمهور

6- فرماندهی نیروهای مسلح با مشورت وزیران

7- اختیار سیاست خارجی با مشورت وزیران

8- تعیین عالی ترین مقام قضایی و یا دیوان عالی کشور

9- عفو و تخفیف مجازات محکومان

10- پادشاه عرفاً حق وتوی تعلیقی دارد اما عملاً از چنین اختیاری استفاده نمی کند.

11- تضمین استقلال و تمامیت ارضی از طریق نخست وزیر

12- به رسمیت شناختن دولت های خارجی با نظر نخست وزیر

13- اعطای نشانهای دولتی و توزیع عناوین و مدالهای نظامی

14- پذیرش استوارنامه سفرا و نمایندگان کشورهای خارجی

عزل پادشاه:

* در انگلستان هیچ مقام و نهادی صلاحیت برکناری پادشاه را ندارد.

قوه مجریه:

در انگلستان نخست وزیر بر دستگاههای اجرایی کشور حکومت کرده و دارای نفوذ و قدرت عالیه می باشد، زیرا وزرای کابینه و مقامات عالی کشور را انتخاب کرده و سازمانها و تشکیلات دولتی را رهبری می نماید و احکام وزراء از طرف پادشاه به عنوان تشریفاتی توشیح می گردد.

اهم وظایف و اختیارات نخست وزیر در انگلستان:

1- ریاست قوه ی مجریه و هیأت وزیران

2- عزل و نصب وزرا و قبول استعفای آنها

3- عزل و نصب مقامات عمده ی قوه مجریه

4- تعیین سفرا و نمایندگان دیپلماتیک

5- ریاست شورای عالی دفاع و یا شورای عالی امنیت ملی

6- امضاء آیین نامه های داخلی و عهدنامه ها و قراردادهای بین المللی

7- مذاکره مستقیم با نمایندگان مجلس و اظهار نظر در مورد سیاست های داخلی کشور.

8- تعیین سیاست های کلی کشور

سؤالات و ابهامات جدی در خصوص حکومت انگلستان:

سؤال جدی که بسیاری از تحلیل گران در خصوص ساختار حکومتی انگلستان مطرح می کنند این است که انگلیس با آن همه ادعای دموکراسی چه نیازی به 2 نهاد انتصابی دارد که تشریفاتی هم نیستند؟ نهاد پادشاهی و نهاد مجلس اعیان در انگلیس در واقع چه کاره اند؟ اگر تشریفاتی هستند، که نیستند، چرا همچنان وجود دارند و اگر تشریفاتی نیستند چرا انگلیس خود را قدیمی ترین دموکراسی جهان می خواند؟

این ساختار که بیانگر جهان بینی های سیاسی انگلیسی هاست بر 2 اصل استوار است، اول نظام طبقاتی و دوم تبعیض، نظام طبقاتی تفسیر سیاسی و اقتصادی این نظام و تبعیض تفسیر اخلاقی آن است.

علاوه بر این سؤال جدی، ابهامات دیگری نیز وجود دارد و آن نقش های پشت پرده نهادهای انتصابی در سیاست و اقتصاد انگلیس است. خانواده سطلنتی و وابستگان آن روابط اقتصادی پشت پرده خاصی دارند و بودجه سنگینی را نیز به خود اختصاص می دهند. سرمایه داران انگلیسی دارای روابط ویژه ای با ملکه و نزدیکانش هستند. در این خصوص سؤالات پاسخ داده نشده بسیاری وجود دارد که جز افشای اسناد محرمانه هیچ راه حلی برای افشای آنان وجود ندارد.